Κριτική από τον Aρη Δικταίο.
Ο πνευματικός κόσμος του Ζήση Οικονόμου, Ανοιχτοί Λογαριασμοί με το χρόνο, Φέξος, Αθήνα 1963

Ιδού ένας άνθρωπος και ένας ποιητής, που δεν μας έχει ανάγκη, που ποτέ, κι όταν ακόμα παρακαθόταν μαζί μας, δεν μας είχε ανάγκη, που αδιαφορεί τέλεια, αν τον θυμούμαστε ή αν, απορροφημένοι από τον αυτοθαυμασμό μας και τις συναλλαγές μας, τον ξεχνούμε, αν μιλούμε για αυτόν ή αν, σκόπιμα ή όχι, τον αποσιωπούμε. Εκείνος ξέρει ότι υπάρχει, κι αυτό του αρκεί: μόνος, αυτάρκης, τελειωμένος μέσα στη συνέπεια της φύσης του και του πνεύματος του.[...]

[Είναι] ένας άνθρωπος και ένας ποιητής που θέλει να πεθάνει το δικό του θάνατο, ή όπως λέει, μια αυτοδιάθεση για θάνατο, αυτή τη «φανατική ελευθερία», που είναι τούτη η αυτοδιάθεση για θάνατο του Οικονόμου, και που τόσο έκανε έξω φρενών εκείνον το θαυμάσιο εραστή της απόλυτης ζωής, «της αιώνιας ζωής», τον Γιώργο Σαραντάρη, —ή που θέλει να ζήσει τη δική του ζωή, που κάνει το ίδιο, και που δεν ανέχεται το θάνατο (ή τη ζωή) που μας επιβάλλουν οι εξωτερικές συνθήκες. Ένας άνθρωπος και ένας ποιητής, που είναι γεννημένος για να είναι ελεύθερος, χωρίς κανένα συμβιβασμό...[...}

Ο Ζήσης Οικονόμου είναι ένας νηφάλιος βάρβαρος, για να χρησιμοποιήσω μια δική του έκφραση, κι αυτό, όχι μόνο για την επιστροφή του (επιστροφή, όχι μεταστροφή) στη βιολογική μονάδα (που οι φυσικές αξίες της είναι το ζώο και το ένστικτο, και οι ηθικές η ρωμαλεότητα των φυσικών αυτών αξιών για φυσική αυτοσυντήρηση), μα γιατί, ερημίτης αυτός, «που ήρθε στην ερημιά των Πόλεων για να μπήξει μια κραυγή, γνωρίζοντας το μάταιο της κραυγής του», εντούτοις, έγινε φιλόσοφος και ψυχολόγος και κοινωνιολόγος, για να καταργήσει τη φιλοσοφία, την ψυχολογία και την κοινωνιολογία, —κυρίως αυτό: ήρθε ατηνερημία της Πολιτείας, δέχτηκε να γίνει μέλος της κοινωνίας, μόνο και μόνο για να την αρνηθεί:

Παρακάθουμαι, αλλά δε συμβαδίζω
Ασκόπως εραστής του διαλεχτού,
εναντίον του εαυτού μου,
της φύσης και του σύμπαντος.

Να την αρνηθεί; Όχι ακριβώς. Ξεκίνησε, με τα πρώτα βιβλία του, σαν ενθουσιώδης θιασώτης του μηχανικού πολιτισμού του καιρού του, και ζητώντας μια κοινωνική λογική, τύπου Marx. Περνώντας, όμως, μέσα από τους φαύλους κύκλους των κρίσεων του μηχανικού πολιτισμού τούτου, εραστής αυτός της, δίχως ηθική, ποιοτικής ή ποσοτικός σκοπιμότητας, πράξης, της καθαρής πράξης, κι αντιλαμβανόμενος, ότι η κοινωνική λογική του Marx καταντούσε «λογικοποίηση και οργάνωση της καταστροφής», απογοητεύθηκε, ανάνηψε, αρνήθηκε.
Τον Οικονόμου, παρά τις αναγωγές του σε νοησιαρχικά σχήματα, πρέπει να τον δει κανείς σαν πολέμιο της Λογικής. Δηλαδή, και για να ξεκαθαρίσω καλύτερα, από τις ίδιες τις αμφιβολίες μου, αυτό που θα ήθελα να πω: για να μη γίνει υπερασπιστής της Λογικής, έχοντας συλλάβει τον ίδιο της τον παραλογισμό, την παρά φύσιν κατάσταση της, έγινε πολέμιος της.[...]

Στέκει, άλλωστε, [...) αντιμέτωπος και του εαυτού του. Κι όταν, τελικά ο Οικονόμου θα αρνηθεί και αυτή τούτη την καθαρή πράξη, που δεν είναι ούτε ποιότητα μήτε ποσότητα, ούτε σκοπός, ιδέα, καλό, κακό και απίθανα, που συνιστούν την προδοσία της, δε θα αρνηθεί μόνο τη δυνατότητα του ή την ελευθερία του, μα τον ίδιο τον εαυτό του. Και μολονότι αναγνωρίζει ότι «η πράξη του νου και του αισθήματος τον εαυτό της απαρνιέται κι αναζεί» (κι η Ζωή αποτελεί πρωταρχικήν αξία, για τον Οικονόμου: «η ζωή ζητά ζωή κι αξίζει», λέει κάπου), θεωρεί την Πράξη ως συνέπεια «ελαττώματος»: «ποιο ελάττωμα πλήγωσε την ακέραιη Σιγή και γέννησε την Πράξη;». Και βέβαια, τούτη η ακέραιη Σιγή δεν είναι παρά ένα άλλο όνομα του Τίποτε, που ένα άλλο του όνομα, επίσης, είναι το Μηδέν. Όχι το κενό.[...}

Ακέραιη σιγή, τίποτε, μηδέν... Υπάρχει ακόμη και ένα άλλο όνομα, που σημαίνει πιο πολύ τον παράδεισο των καταστάσεων αυτών, που δεν είναι ελληνικό και που ο Οικονόμου πολύ σπάνια το ανέφερε, μολονότι συχνότατα χρησιμοποίησε όρους από τη γλώσσα στην οποία ανήκει το όνομα τούτο, τη σανσκριτική. Εννοώ τη νιρβάνα. Γιατί οι σχέσεις του με την ινδική θρησκευτική φιλοσοφία υπήρξαν στενές, — έμφυτες, θα έλεγα, ώστε, κι αν ακόμη δεν υπήρχε η φιλοσοφία αυτή ή αν ο Οικονόμου δεν τη γνώριζε, από έλλειψη καλλιέργειας, ας πούμε (κι ας σημειωθεί πως η καλλιέργεια του δεν είναι καθόλου τυχαία), ο ποιητής αυτός, με τους τόσους ολίγους ελληνικούς χαρακτήρες στη σκέψη, στην ποίηση και στη συμπεριφορά, είναι περισσότερο κι από βέβαιο ότι θα δημιουργούσε ανάλογες αντιλήψεις. Η Πράξη και το Τίποτε («Πράξη, μόνο πράξη και τίποτε», τονίζει επανειλημμένα στην «Προσευχή της γης») υπήρξαν ο σύμπας Κόσμος του Οικονόμου.[…]

Ακόμη και μέσα στη φύση ένιωσε απόβλητος και δεν ήταν δυνατό να γίνει διαφορετικά, γιατί είναι ένας απόλυτος. Αιχμάλωτος των βιολογικών συνθηκών του, της ανθρώπινης μοίρας του, ένιωσε καταραμένος, διωγμένος από τον Παράδεισο:

κ` εγώ
απ` εαυτό και γη καταραμένος,
περιφέρομαι
έξωθεν του παραδείσου
έξω απ` όλα ή μέσα στο μηδέν. [...]

Ο Οικονόμου αποτελεί, αναμφισβήτητα, μιαν από τις πιο τελειωμένες φυσιογνωμίες των Γραμμάτων μας, ύστερα από το 1930. Στέρεος, συμπαγής όγκος, χωρίς χαραματιές και σαθρές βάσεις. Για να τον συλλάβω, χρειάστηκα ένα σχήμα, κατά την, δεν ξέρω αν καλή ή κακή, αλλά οπωσδήποτε ελληνική, συνήθεια μου. Αν νομίσει, ότι το σχήμα τούτο δεν είναι ο εαυτός του, μα ένα φάντασμα, γι αυτόν δεν αποτελεί κίνδυνο, ενώ εγώ σώθηκα από το μεγάλο κίνδυνο της σιωπής και του κενού. Το δικό μου κέρδος είναι, τουλάχιστον, ουσιαστικό. Θέλω να πω πιο ελληνικό και, για τούτο, πιο ανθρώπινο.

Από την πρώτη του κιόλας συλλογή, δημιούργησε αίσθηση η σοβαρότητα του τόνου του καθώς και η ευθύνη με την οποία αντιμετώπιζε την τέχνη του ή διατύπωνε την κριτική του, απέναντι σε θεσμούς ή νοοτροπίες, που διαμόρφωσε η κοινωνική δομή της εποχής του. Πολύ σύντομα εντόπισε την παρασημαντική ή τη συμβολική εκείνη γλώσσα, που θα του επέτρεπε με επάρκεια να εκφραστεί. Ωστόσο, δεν εξαντλείται στην επαρκή απλώς διατύπωση μιας επίκρισης για την τροπή των πραγμάτων, αλλά επιχειρεί μια ζεύξη των αντιθέσεων της καθημερινής ζωής, δίχως να ανάγει την προσπάθεια του σε αφηρημένα επίπεδα.

ʼρηςΔικιαίος,
«Ο πνευματικός κόομος του Ζήση Οικονόμου» .
Ανοιχτοί Λογαριασμοί με το χρόνο, Φέξης, Αθήνα 1963, α. 289-302

Η άποψή σας

Έχετε διαβάσει αναρτημένο υλικό στην ενότητα %CE%A4%CF%8D%CF%80%CE%BF%CF%82/%CE%9A%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82;   Θέλετε να σχολιάσετε;   240419012140 Παρακαλώ αντιγράψτε τον κωδικό που βλέπετε αριστερά στο κενό πεδίο Το όνομα σας * E-mail * Τίτλος Το σχόλιο σας Παρακαλώ συμπληρώστε τα πεδία με το * Σχόλια τα οποία είναι υβριστικά, προσβλητικά, περιέχουν δυσφημιστικό υλικό, κλπ. δεν θα αναρτώνται.